Cây quất hồng bì không chỉ là loài cây ăn quả dân dã quen thuộc với người Việt, mà còn được đánh giá cao nhờ giá trị dược liệu và phong thủy đặc biệt. Với hình dáng đẹp, dễ trồng, dễ chăm sóc và nhiều công dụng quý, cây quất hồng bì ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong nông nghiệp sinh thái và cảnh quan đô thị. Bài viết, Xuân Nông sẽ giúp quý bà con và bạn đọc hiểu rõ đặc điểm, công dụng, cũng như kỹ thuật trồng và chăm sóc cây hiệu quả nhất.
Đặc điểm và nguồn gốc của cây quất hồng bì
Tên gọi và phân loại khoa học
Tên gọi phổ biến: Hồng bì, quất hồng bì, cơm rượu (miền Nam), dấp cá núi (Tây Nguyên).
Tên tiếng Anh: Wampi
Tên khoa học: Clausena lansium (Lour.) Skeels
Họ thực vật: Rutaceae (Cam – quýt)
Cây hồng bì là một loài cây ăn quả nhiệt đới, đồng thời có giá trị làm thuốc nam trong y học cổ truyền. Đây là loài cây thân gỗ nhỏ thuộc chi Clausena – họ Cam, có họ hàng gần với cây cam, chanh, quýt.
Nguồn gốc – Phân bố
Nguồn gốc bản địa: Theo các tài liệu thực vật học, cây hồng bì có nguồn gốc từ khu vực Đông Nam Á, cụ thể là ở Nam Trung Quốc (Quảng Tây, Quảng Đông), Việt Nam, và các vùng núi phía Bắc của Thái Lan, Lào.
Phân bố hiện nay: Ở Việt Nam, cây mọc tự nhiên hoặc được trồng phổ biến tại các tỉnh trung du và miền núi phía Bắc như: Hòa Bình, Tuyên Quang, Phú Thọ, Yên Bái, Lạng Sơn...
Miền Trung – Tây Nguyên: Một số vùng ở Nghệ An, Thanh Hóa, Đắk Lắk.
Miền Nam: Có trồng rải rác ở các tỉnh như Đồng Nai, Bình Dương, Bến Tre với mục đích làm cây ăn quả hoặc cây thuốc.
Cây có khả năng thích nghi tốt với khí hậu nhiệt đới ẩm, chịu hạn khá, sinh trưởng được trên đất pha cát, đất thịt nhẹ.
Đặc điểm hình thái
Thân – tán – rễ
Cây gỗ nhỏ, chiều cao từ 2 – 7 m, sống lâu năm.
Thân tròn, màu nâu xám, phân cành nhiều, tán hình bán cầu hoặc tròn đều.
Rễ ăn sâu, phát triển mạnh trong điều kiện đất thoát nước tốt.
Lá
Lá kép lông chim lẻ, có từ 5–11 lá chét, mọc so le.
Lá chét hình bầu dục hoặc thuôn dài, mép nguyên, mặt trên xanh bóng, mặt dưới nhạt hơn.
Lá có mùi thơm nhẹ khi vò – do chứa tinh dầu.
Hoa
Hoa mọc thành chùm xim ở nách lá, nhỏ, màu trắng hoặc trắng ngà.
Hoa lưỡng tính, có 5 cánh, đài 5 thùy, nhị nhiều.
Thời kỳ ra hoa: Tháng 3 – 5 hàng năm (tùy vùng).
Quả
Quả hồng bì thuộc loại quả mọng, hình cầu hoặc bầu dục, đường kính khoảng 1,5 – 2,5 cm.
Lúc chín có màu vàng nhạt đến vàng cam, vỏ mỏng, dễ bóc, có 1–2 hạt.
Thịt quả mọng nước, có vị ngọt pha chua, mùi thơm đặc trưng.
Đặc điểm sinh học nổi bật
Cây ưa sáng, chịu hạn tương đối tốt, sinh trưởng tốt ở nơi đất thoát nước, có lớp đất mặt dày, tơi xốp.
Khả năng sinh trưởng mạnh mẽ vào đầu mùa mưa, ra hoa kết quả sau 2–3 năm trồng.
Hồng bì có hoa lưỡng tính, dễ đậu quả, có thể nhân giống bằng gieo hạt hoặc chiết cành.
Có thể ra hoa trái vụ nếu được chăm sóc, bón phân và tưới nước hợp lý.
Giá trị đặc biệt của cây hồng bì
Giá trị ăn quả: Quả ăn tươi, ngâm rượu, làm siro, làm mứt, hoặc sấy khô.
Giá trị dược liệu: Theo Đông y, quả, rễ, vỏ cây hồng bì có vị ngọt, cay, ấm, dùng trị cảm, ho, tiêu đờm, đầy bụng, kém tiêu hóa.
Giá trị phong thủy và cảnh quan: Cây được trồng làm cảnh, tượng trưng cho tài lộc, sức khỏe – nhất là trong dịp Tết.
Công dụng của cây quất hồng bì
Công dụng dược liệu (theo y học cổ truyền và dân gian)
Theo Đông y, tất cả các bộ phận của cây hồng bì đều có thể dùng làm thuốc:
Quả hồng bì (cơm quả)
Vị ngọt, hơi chua, tính mát, có mùi thơm.
Tác dụng: Trị ho, long đờm, đặc biệt hiệu quả khi ngâm quả tươi với mật ong.
Kích thích tiêu hóa, dùng cho trẻ nhỏ biếng ăn, người đầy bụng, ăn không tiêu.
Tăng cường sức đề kháng, chống viêm họng khi dùng dưới dạng siro hoặc ngâm muối.
Vỏ quả
Dùng để chống cảm cúm, giải độc; thường phơi khô, sắc lấy nước uống hoặc ngâm rượu.
Lá hồng bì
Lá có tinh dầu, mùi thơm nhẹ, vị đắng, tính ấm.
Tác dụng: Trị đau đầu do phong hàn, cảm sốt, dùng dưới dạng xông hơi hoặc nấu nước gội đầu trị ngứa da đầu. Chống viêm da, ghẻ lở, ngứa ngoài da.
Vỏ thân – rễ
Vị đắng, cay, tính ấm, có tác dụng: Trị tiêu chảy lâu ngày, đầy hơi, khó tiêu. Chống viêm ruột, lỵ, đau dạ dày.
Ngâm rượu chữa đau khớp, đau mỏi lưng gối (dùng ngoài da hoặc uống liều thấp).
Công dụng trong dinh dưỡng và ẩm thực
Quả hồng bì tươi chứa nhiều: Vitamin C, A, B1, B6. Chất chống oxy hóa như flavonoid, polyphenol. Đường tự nhiên, chất xơ hòa tan
Tác dụng: Bổ sung vitamin tự nhiên. Giúp thanh nhiệt, giải khát, hỗ trợ hệ tiêu hóa khỏe mạnh
Chế biến: Ăn tươi: Vị ngọt chua nhẹ, hương thơm dịu, dễ ăn.
Ngâm đường làm siro ho, nước giải khát mùa hè.
Ngâm rượu: Rượu hồng bì thơm nhẹ, hỗ trợ tiêu hóa và phòng bệnh đường hô hấp. Làm mứt, ô mai, hồng bì sấy dẻo – vừa ngon, vừa bảo quản được lâu.
Công dụng trong cảnh quan và phong thủy
Cây có tán lá đẹp, hoa nhỏ trắng, quả vàng nổi bật nên được trồng làm: Cây cảnh sân vườn, chậu bonsai. Cây trang trí khu nghỉ dưỡng, homestay, vườn sinh thái.
Theo quan niệm dân gian
Cây hồng bì tượng trưng cho sức khỏe, sung túc, con cháu sum vầy.
Trồng trước nhà để hút tài lộc, hóa giải tà khí (do cây có mùi thơm, lá xua côn trùng).
Thường được trồng trong dịp Tết hoặc ngày lễ, nhất là giống bonsai ra quả đúng dịp xuân.
Công dụng trong nông nghiệp và bảo vệ sinh thái
Cây hồng bì là cây bản địa, ít sâu bệnh, dễ chăm sóc, có khả năng: Phòng xói mòn đất khi trồng ở đồi dốc nhờ bộ rễ khỏe.
Một số địa phương còn sử dụng lá, vỏ hồng bì để xua côn trùng, làm thuốc trừ sâu sinh học.
Cách trồng và chăm sóc cây quất hồng bì hiệu quả cao
Chọn giống và nhân giống quất hồng bì
Nguồn giống: Chọn giống quất hồng bì sạch bệnh, sinh trưởng khỏe, có nguồn gốc rõ ràng từ các vườn ươm uy tín.
Phương pháp nhân giống: Thường dùng gieo hạt, chiết cành hoặc ghép mắt. Chiết cành được ưu tiên do giữ nguyên đặc tính của cây mẹ, cho quả sớm.
Điều kiện sinh thái phù hợp
Khí hậu: Thích hợp vùng nhiệt đới và cận nhiệt, độ ẩm trung bình đến cao, có ánh sáng đầy đủ.
Đất trồng: Tốt nhất là đất thịt nhẹ, tơi xốp, giàu mùn, pH 5,5 – 6,5. Thoát nước tốt, tránh úng.
Kỹ thuật trồng cây quất hồng bì
Thời vụ trồng: Miền Bắc trồng vào tháng 2 - 3 hoặc tháng 8 - 9. Miền Nam có thể trồng quanh năm nhưng nên tránh mùa mưa lớn.
Hố trồng: Đào hố rộng 50x50x50 cm, bón lót 5 – 7 kg phân chuồng hoai + 0.5 kg vôi bột + 200g phân lân.
Mật độ trồng: Tùy mục đích (lấy quả, làm cảnh, làm thuốc), thường 3 x 3m hoặc 4 x 4m.
Kỹ thuật trồng: Trồng cây con ngay ngắn, lấp đất ngang cổ rễ, nén chặt, cắm cọc chống đổ và tưới giữ ẩm.
Chăm sóc cây quất hồng bì sau trồng
Tưới nước
Tưới đều trong 1 – 2 tháng đầu sau trồng.
Mùa khô cần tưới 2 – 3 lần/tuần. Mùa mưa cần thoát nước tốt.
Bón phân
Năm 1–2: Mỗi cây bón 0.5 – 1 kg phân NPK (16-16-8), chia 2 – 3 lần/năm.
Năm 3 trở đi: Tăng dần lượng phân lên 2 – 3 kg/cây/năm.
Bổ sung định kỳ phân hữu cơ, phân vi sinh để cải tạo đất và tăng sức đề kháng.
Tỉa cành, tạo tán
Sau 1 năm cần tạo tán bằng cách bấm ngọn, chọn 3 – 4 cành cấp 1 khỏe.
Hàng năm tỉa bỏ cành sâu bệnh, cành rối, cành vượt để cây thông thoáng.
Phòng trừ sâu bệnh trên cây quất hồng bì
Bệnh thường gặp
Sâu vẽ bùa, rệp sáp, bọ trĩ → Dùng thuốc sinh học như Radiant, Abamectin, hoặc neem oil.
Thán thư, phấn trắng, đốm lá → Phun luân phiên Nano đồng, Mancozeb, hoặc thuốc gốc đồng.
Nguyên tắc: Ưu tiên biện pháp sinh học – canh tác hữu cơ, vệ sinh vườn thường xuyên, luân canh cây trồng.
Thu hoạch và bảo quản
Cây bắt đầu cho quả từ năm thứ 3 – 4.
Quả chín rộ từ tháng 6 – 8 (miền Bắc), từ tháng 5 – 7 (miền Nam).
Thu hái lúc quả chín đều, tránh để rụng. Bảo quản nơi thoáng mát, có thể ngâm đường, phơi khô, hoặc làm dược liệu.
Những thắc mắc phổ biến khi trồng cây quất hồng bì - Giải đáp từ chuyên giai
1. Cây quất hồng bì là cây gì? Có tên gọi khác không?
Cây quất hồng bì (Clausena lansium) là cây ăn quả, thuốc quý thuộc họ Cam. Còn gọi là hồng bì, giổi, giổi hôi hoặc quất núi.
Trồng cây quất hồng bì có khó không?
Không khó. Cây dễ trồng, ít sâu bệnh, phù hợp khí hậu nhiệt đới và vùng đất tơi xốp, thoát nước tốt.
Làm sao để cây quất hồng bì sai quả và bền lâu?
Chọn giống khỏe, trồng nơi đủ nắng, tưới đủ ẩm, bón phân hữu cơ định kỳ, cắt tỉa sau thu hoạch để cây ra hoa đồng đều.
Quả quất hồng bì có tác dụng gì?
Trị ho, tiêu đờm, mát phổi, hỗ trợ tiêu hóa. Dùng làm ô mai, siro ho, hoặc ăn tươi.
Vỏ quất hồng bì có tác dụng gì?
Giảm ho, tiêu đờm, giải cảm nhờ chứa tinh dầu tự nhiên. Có thể hãm trà, ngâm mật ong.
Lá quất hồng bì để làm gì?
Dùng xông giải cảm, sắc uống hỗ trợ tiêu hóa, đuổi côn trùng nhờ mùi thơm tinh dầu.
Tầm gửi cây quất hồng bì có tác dụng gì?
Bổ gan thận, trị đau nhức, phong thấp và mất ngủ. Dùng dạng khô, sắc uống kết hợp thuốc nam.
Quất hồng bì ngâm rượu có tác dụng gì?
Tăng đề kháng, trị ho, làm ấm cơ thể. Rượu thơm nhẹ, màu đẹp, uống điều độ có lợi cho sức khỏe.
Phong thủy cây quất hồng bì có ý nghĩa gì?
Mang tài lộc, sức khỏe và bình an. Quả tròn màu vàng tượng trưng cho phúc khí. Phù hợp trồng sân vườn, ban công, làm bonsai.
Với những giá trị về dược liệu, phong thủy và hiệu quả kinh tế, cây quất hồng bì là lựa chọn lý tưởng cho mô hình trồng xen canh, vườn nhà hay cảnh quan sinh thái. Hy vọng những thông tin trong bài viết sẽ giúp quý bà con và người yêu cây có thêm kiến thức thiết thực để áp dụng hiệu quả trong thực tế.
Quý Khách hàng vui lòng liên hệ Xuân Nông qua các kênh sau để được đội ngũ kỹ sư hỗ trợ nhanh chóng và chu đáo:
- Địa chỉ: 352C, đường 30/4, P.Xuân Khánh, Q. Ninh Kiều, TP. Cần Thơ
- Website: https://xuannong.vn/
- Hotline: 0901 087 973
- Zalo: 0889 008 222
BTV. Huỳnh Nha
